Recykling paneli fotowoltaicznych – jak wygląda i kto za to odpowiada?

Popularność paneli fotowoltaicznych rośnie z roku na rok. Można to dostrzec „gołym okiem” – oceniając, jak wiele dachów jest pokrytych takimi modułami. Mało kto jednak zadaje sobie ważne pytanie: jak wygląda utylizacja fotowoltaiki? Co dzieje się z panelami i ich ogniwami, kiedy czas ich eksploatacji dobiegnie końca? Wyjaśniamy.

Recykling paneli fotowoltaicznych – dlaczego to ważny temat?

Zacznijmy od najważniejszego: panele fotowoltaiczne, jak wszystkie urządzenia, mają swój „termin przydatności”, czyli czas, po jakim nie będą nadawały się już do użytku. Wynika to z prostej przyczyny – wraz z kolejnymi latami eksploatacji spada ich wydajność. Oznacza to, że produkują coraz mniej prądu, więc przestają zaspokajać potrzeby energetyczne budynku. W konsekwencji trzeba się ich pozbyć i zainwestować w nową technologię.

Problem ten wydaje się dość odległy. I słusznie. Już panele montowane kilka lat temu miały żywotność szacowaną na ok. 20 lat. Obecnie najnowocześniejsze warianty mogą mieć gwarancję mocy nawet do 35 lat. Mimo to nadal nie są one „nieśmiertelne”. Z tego powodu już teraz trzeba się zastanowić, co się stanie, gdy moduły masowo montowane na dachach będą musiały zostać zdemontowane.

Utylizacja paneli fotowoltaicznych – co można odzyskać?

Aby zrozumieć, jak wygląda utylizacji fotowoltaiki, przyjrzyjmy się, w jaki sposób są zbudowane typowe moduły PV. Na taką konstrukcję składają się:

• szkło hartowane, które pokrywa ogniwa fotowoltaiczne i zabezpiecza całą konstrukcję przed uszkodzeniami mechanicznymi;
• aluminiowa rama, która stabilizuje panel słoneczny i pozwala na jego zamontowanie;
• ogniwa krzemowe, w których zachodzi zjawisko fotowoltaiczne; stanowią one „serce” całej instalacji;
• warstwa antyrefleksyjna, która zawiera cienkie warstwy metali, np. w postaci tlenków;
• metalowe przewody elektryczne, wykonane zazwyczaj ze srebra lub miedzi; te metale szlachetne mogą być obecne również w złączach elektrycznych;
• folia tylna, która izoluje panel, wykonana zazwyczaj z użyciem tworzyw sztucznych.

Jak zatem widać, wyzwaniem związanym z utylizacją paneli fotowoltaicznych jest zróżnicowanie materiałów, z których się one składają. Każdy element składa się z co najmniej kilku różnych surowców, a co za tym idzie – należałoby zastosować odmienne metody odzysku. Mogą być one zarówno mechaniczne, jak i termiczne czy chemiczne. Czy jednak fakt ten rzeczywiście stanowi poważny problem? Wbrew stereotypowi – niekoniecznie.

Problem z utylizacją paneli fotowoltaicznych? Niekoniecznie!

Chociaż od czasu do czasu pojawiają się wiadomości, które miałyby wskazywać, że fotowoltaika nie jest ekologiczną technologią, rzeczywistość jest inna. Już obecnie istnieją technologie, które pozwalają na efektywny odzysk surowców z paneli PV. Jak to działa w praktyce?

Najłatwiejsze do odzyskania są szkło hartowane (stanowiące ok. 75% masy całej konstrukcji) oraz aluminium. Wystarczy je fizycznie oddzielić od reszty konstrukcji, aby poddać je przetworzeniu – odzyskując do 100% surowca.

A co z ogniwami krzemowymi? Wbrew pozorom, one również nie stanowią dużego wyzwania. Moduły krzemowe mogą być poddawane recyklingowi bez większych problemów. Dzięki zastosowaniu już istniejących, innowacyjnych metod istnieje możliwość odzyskania nawet do 99,99% krzemu!

Możliwe jest też odzyskanie sporej części metali szlachetnych, w tym srebra. Choć proces ten nadal jest wyzwaniem technologicznym, są już dostępne metody działania, które pozwalają stawić czoła problemom.

Panele fotowoltaiczne – utylizacja krok po kroku

Jak wygląda obecnie recykling paneli fotowoltaicznych? Proces, który jest wykorzystywany na ten moment, przebiega z wykorzystaniem metod fizycznych, chemicznych oraz termicznych.

• W pierwszej kolejności konieczny jest bezpieczny transport paneli fotowoltaicznych do zakładu utylizacji.
• Tam następuje demontaż modułów, a zatem mechanicznie oddzielane są: aluminiowa rama, skrzynka przyłączeniowa, przyłącza do kabli solarnych, a dalej do inwerterów oraz magazynów energii.
• Pozostałe ogniwa, nadal pokryte szkłem, są rozdrabniane oraz mielone. Proces ten sprawia, że dalsze oddzielanie od siebie poszczególnych materiałów staje się prostsze.
• Gdy ogniwa zostaną zmielone, można zastosować metody oddzielania surowców. Mechanicznie – przy pomocy sit, separatorów magnetycznych oraz innego sprzętu – „wychwytuje” się szkło, metale oraz tworzywa sztuczne. Termicznie podgrzewa się pozostały surowiec do temperatury ok. 500°C, co pozwala na odparowanie resztek plastiku oraz na oddzielenie szkła od krzemu. Ostatni krok to wytrawianie i odzysk krzemu oraz metali szlachetnych przy zastosowaniu kwasów i innych odpowiedni dobranych substancji.
• Jeżeli w tym procesie pojawią się odpady, są one bezpiecznie utylizowane – np. spalane w wysokich temperaturach, tak aby w żaden sposób nie zagrażały środowisku naturalnemu.

Odzyskane materiały – szkło, krzem, aluminium czy metale szlachetne – mogą być ponownie wykorzystane w wielu dziedzinach przemysłu. To, jakie będzie ich zastosowanie, zależy od jakości surowca i bieżącego zapotrzebowania.

Warto wiedzieć, że istnieją już maszyny do recyklingu paneli fotowoltaicznych. Oznacza to, że proces może przebiegać we w pełni zautomatyzowany sposób, a „przemiał” pojedynczego elementu może zajmować nawet mniej niż… 1 minutę. W efekcie nowoczesne linie do utylizacji modułów PV radzą sobie już nawet z 1500–2000 kg paneli na godzinę. Z tego powodu można śmiało powiedzieć, że świat jest gotowy na utylizację fotowoltaiki – w bezpieczny i wydajny sposób. Nie ma się więc czego obawiać w tym kontekście.

Utylizacja fotowoltaiki – przepisy prawa

Wspomnieliśmy już, że zgodnie z prawem recykling paneli fotowoltaicznych montowanych od 2016 r. spoczywa na producencie lub dystrybutorze. Jak jednak dokładnie wyglądają aktualnie obowiązujące przepisy? Bazują one na prawodawstwie europejskim, a dokładniej na dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/884 z 13 marca 2024 r. nowelizującej dyrektywę 2012/19/UE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Zgodnie z polskim prawodawstwem panele PV są elektrośmieciami i należy je oddać do punktu odbioru odpadów elektrycznych. Przepisy regulują też to, kto ponosi odpowiedzialność finansową za utylizację fotowoltaiki.

W tej kwestii od 2025 r. zaszły istotne zmiany w przepisach. Zasady są uzależnione od tego, z którego roku pochodzą panele. I tak:

• w przypadku paneli ze starszych instalacji, tj. sprzed 2016 r. obowiązek utylizacji fotowoltaiki spada na ich właścicieli – tj. np. na prosumentów, którzy korzystają z systemu PV;
• gdy panele są z 2016 r. lub „młodsze” – utylizacja leży po stronie producenta lub importera, co jest regułą zgodną z ROP, czyli Rozszerzoną Odpowiedzialnością Producenta.

Jaki jest koszt utylizacji paneli fotowoltaicznych?

Ile kosztuje utylizacja paneli fotowoltaicznych? Nie są to duże kwoty. Obecnie mówi się o stawkach 1,5-2 zł za kilogram paneli. Przekłada się to na wydatek ok. 10-30 zł za jeden panel. Gdy zatem mowa o instalacji starszej generacji (sprzed 2016 r.) o mocy ok. 4-7 kWp, można spodziewać się kosztów na poziomie 300-600 zł za cały proces. Dodatkowym wydatkiem może być transport paneli fotowoltaicznych do punktu zbiórki. Jego koszt jest uzależniony od odległości miejsca wykonania instalacji od centrum recyklingu. Jest naliczany najczęściej za każdy przejechany kilometr. Stawka może wynieść ok. 2,5 zł/km.

Warto przy tym wspomnieć, że znowelizowana ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (ZSEE), która wchodzi w życie w październiku 2025 r., zakłada, że użytkownicy fotowoltaiki uruchomionej przed 2016 r. będą musieli dodatkowo ponieść ryczałtową opłatę recyklingową. Wyniesie ona ok. 150–200 zł na instalację.

Jeżeli jednak decydujesz się na instalację fotowoltaiczną teraz – nie musisz się martwić takimi wydatkami. Poniesie je producent lub dystrybutor. Dlatego nie wahaj się i sprawdź dostępne komponenty – tak, aby stworzyć system, który pozwoli Ci obniżyć rachunki za prąd.

Przeczytaj również

• Gwarancja na panele PV – na co zwrócić uwagę przed zakupem?
• Jak działają domowe magazyny energii i czy warto je mieć?
• Fotowoltaika na działce – wymagania prawne i opłacalność
• Zamrożenie cen prądu 2025 – co oznacza dla odbiorców?
• Recykling paneli fotowoltaicznych – jak wygląda i kto za to odpowiada?
• Nowe zasady świadectw energetycznych od 2025 – co się zmieniło?
• 6 powodów, dla których warto inwestować w domowy magazyn energii
• Hybrydowa fotowoltaika – czym jest i kiedy warto w nią zainwestować?
• Montaż paneli fotowoltaicznych samodzielnie – czy to się opłaca?
• Skuteczne sposoby na zmniejszenie rachunków za energię w firmie